Вход на сайт

Из страниц истории школы

 

 

22.10.1917 г. – открытие Игидейского одноклассного училища в местности «Көндү». Первый учитель Сивцев Иван Афанасьевич.

Оруоһуттар. Бастакы учуутал – Сивцев Иван Афанасьевич (уңа, саамай кытыыга турар)

 1922-23 г. – временно работает в местности «Балаҕаннаах». Учитель Давыдова Вера Дмитриевна.

 

1923-24 г. – временно работает в местности «Тордохтоох». Учитель Амосова (Осипова) М.А, со второго полугодия – Егоров С.Е.

1924-25 г. – школа открывается в доме Софронова Дениса в местности «Оҕус буута», учитель Попов И.В.

1925-27 г. – школа переводится в местность «Күбээдики», учитель Павлов П.Н.

04.11.1926 г.- указом Правительства Якутии Игидейской четырехклассной школе присвоено имя Э.К. Пекарского – выдающегося просветителя, лексикографа, этнографа, автора «словаря якутского языка», члена-корреспондента и почетного члена Академии наук СССР.

18.10.1927 г. – на урочище «Моччоҥо» построено здание школы.

Ортоку олороллор: учуутал Павлов Пантелеймон Николаевич, сэбиэдиссэй Афанасьев Петр Васильевич.

1930-31 г. – открывается пятый класс.

1934-35 г. – в местности «Дэбдиргэлээх» построено типовое школьное здание для 7 классов.

1934 г. – в школе открывается шестой класс.

1935-36 г. – школа становится семилетней.

1960-61 г. – школа становится 7-классной.

1963 г. – школа становится опорной 8-классной. Построено здание школьного интерната.

1966 г. – указом Совета Министров Якутской АССР школа преобразована в опорную среднюю школу. Построено типовое здания для школьной мастерской силами ветеранов. Директор – Пахомов Иван Николаевич  

    

1968 г. – открывается филиал вечерней школы.

1974 г. – начинается строительство здания школы на 392 места.

1979 г. – начинаются учебные занятия в новом здании.

1996 г. - открытие Музея Народной педагогики

1996 г. - республиканская экспериментальная площадка

1997 г. – организуется ЦВРНК «Аартык», который в последствии становится «Федеральной экспериментальной площадкой».

2007 г. – школа становится школой-лабораторией Института гуманитарных исследований Академии наук Республики Саха (Якутия)

2018 г. - открытие новой типовой школы в каменном варианте на 120м.

2019 г. - открытие крытого лыжного манежа

2019 г. - утверждение организации Центр образования цифрового и гуманитарного профилей “Точка Роста”

 

ИГИДЭЙ НЭҺИЛИЭГЭР ОСКУОЛА АҺЫЛЛЫЫТЫГАР,
ҮӨРЭХ, САЙДЫЫ ТАРҔАНЫЫТЫГАР
ҮТҮӨЛЭЭХ ДЬОН:

Оруоһуттар — Иван Васильевич, Михаил Николаевич Иван Григорьевич

Бояров Алексей Федотович

Пекарскай Эдуард Карлович

     Ыраахтааҕы саҕана Саха сиригэр үөрэҕи-сырдыгы, билиини тарҕатары наадалааҕынан аахпаттар этэ. Ол курдук 1912 сыллаахха Дьокуускай куоракка миссионерскай уопсастыба чилиэннэрин мунньаҕа буолбут. Ол мунньахха таҥара үөрэҕин кинигэлэрин саха тылыгар тылбаастыыр туһунан боппуруос көрүллүбүт. Онно Дьокуускайдааҕы семинария преподавателэ П.М. Соловьев кылгас гынан баран «чаҕылхай тылы» сахаларга үөрэх наадата суоҕун туһунан эппит. Этиитин ис хоһоонун сымсаппат гына этиллибитин курдук нууччалыы аҕалабыт: «К чему создавать искусствен­ную грамоту ради диких племен, пусть пре­смыкаются, если не хотят подлаживаться под русский язык дикарей, что значить 100 тыс. чумазых против 1,2 миллиона россиян».

     Этиититтэн көстөрүн курдук, тойон Соловьев бэйэтэ даҕаны статистика сыыппараларын олох билбэт быһыылаах эбит, ол курдук сахалар 100 эрэ тыһыынча буолбатахтара, оттон нууччалар мөлүйүөҥҥэ ырааҕынан тиийбэттэр этэ. Ол эрээри кини этиитигэр ыраахтааҕылаах Россия кыра норуоттарга сыһыанын, үөрэҕи, билиини тарҕатыан баҕарбатын ырылыччы көрдөрбүтэ. Кини сүрүн баҕата кыра омуктары барыларын нуучча тыллаах оҥоруон баҕарара.

Ол гынан баран ити политика кыаллыбатаҕын манныктартан көрүөххэ сөп:

  1. Саха тыла нуучча тылыгар бэриммэтэҕэ, хата нуучча тыла саха тылыгар элбэхтик бэринэрэ. Ол курдук Саха сиригэр өр олорбут ну­уччалар сахалыы түргэнник саҥарар буолаллара, ону ааһан нуучча бааһынайдара нууччалыы тылларын олох даҕаны умналлара, наар сахалыы тылга көһөллөрө. Ол курдук И. Майнов хомуйбут матырыйаалларыгар нуучча баайынайдарын 30-35% нууччалыы олох өйдөөбөт (билбэт) буолбуттар. «Макар түүлэ» диэн Короленко кэпсээнигэр нуучча бааһынайдара (Амма солобуодатыгар олорооччулар) И. Майнов кэпсэтиитин түмүтэр 86 хаһаайыстыбаттан 54 нуччалыы олох билбэттэр эбит, 19-һа нэһииччэ быһаарсаллар эрэ, баара суоҕа 13 киһи эрэ бэйэлэрин төрөөбүт нууччаларын тылынан быһаарсаллар эбит диэн суруйар.
  2. Сахаларга руссификаторскай политика арыычча киирбит суолунан таҥара итэҕэлин киллэрии буолар. Ол даҕаны формальнайдык эрэ. Сахалар өлөөрү гынналлар эрэ таҥара дьиэтигэр аҕабыыкка буолбакка, элбэхтик ойууттарга, удаҕаттарга бараллара, ол аата хрис­тианствоны ис сүрэхтэриттэн ылымматахтарын көрдөрөр.

         Онон царизм руссификаторскай бэлиитикэтэ Саха сиригэр кыайан олоххо киирбэтэҕэ.

        Дьэ итинник кэмҥэ Игидэйгэ оскуола аһар туһунан боппуруос ыарахан буолуохтааҕа сэрэйиллэр. Ону 3-4 сылы быһа көрдөһүннэрэн Игидэйгэ оскуола аһыллыыта даҕаны көрдөрөр.

     

ИГИДЭЙГЭ ОСКУОЛА АҺЫЛЛАРЫГАР, ҮӨРЭХ САЙДАРЫГАР, ТЭНИЙЭРИГЭР

ОРУОҺУТТАР БАҔАЛАРА УОННА КӨМӨЛӨРӨ

      Игидэй нэһилиэгэр байан-тайан олорбут, аатырбыт Оруоһуттар дьонноро-сэргэлэрэ үөрэхтээх буолалларыгар, оскуола аһылларыгар улахан баҕалаахтар эбит диэн өйдөбүлү архив да докумуоннара, кырдьаҕастар да кэпсээннэрэ, норуот да үһүйээннэрэ көрдөрөр, кэпсиир эбиттэр.

        Игидэйгэ оскуола аһыллыытыгар Оруоһуттар улаханнык туруорсубут дьоннор. Өссө 1914 сыллаахха ахсынньы ый 20 күнүгэр Михаил Николаевич Оруоһун 1 кылаастаах норуодунай училищены Таатта улууһун I Игидэй нэһилиэгэр аһар туһунан көрдөһүү суруйбутун туһунан докумуон (НГА РС(Я) ф288 от1 д 601) архыыпка харалла сытар.

Ол көрдөһүүгэ этиллэр:

     «Мин, Михаил Николаевич Оруоһун, көрдөһөбүн дойдубар 2000 киһилээх I Игидэй нэһилиэгэр биир кылаастаах норуодунай учи­лищены астараргар, оскуола аһылларыгар көмө баһыытынан «Бэһэкээҥҥэ» баар уһаайбабын дьиэлэри-уоттары, бары эбии тутуулары барытын сиэртибэлиибин», - диэн. (Көрдөһүү сурук архыыптан ылыллыбыт куопуйата сыһыарыллар ф.288, оп.1 д.001, л.5)

        Бу көрдөһүүгэ эппиэт суругу Саха уобаластааҕы норуодунай училищелар инспектордара тойон Васильевская суруйбут. Онно этиллэр: «Биир дойдулаахтарыҥ оҕолорун үөрэттэрэр баҕа санааҥ хайҕаллаах дьыала. Бэйэм өттүбүттэн төһө кыалларынан эн көҕүлээһиҥҥин өйүөҕүм».

НГА РС(Я) ф.288, оп.1, д.601, л.6.

       1915 сыл кулун тутар ый 18 күнүгэр Иван Григорьевич Оруоһун оскуоланы I Игидэй нэһилиэгэр аһар туһунан көрдөһүү суруйбут. Онно I Игидэй нэһилиэгэр оскуола аһыллар буоллаҕына «Көндүгэ» турар саҥа дьиэтин уһаайбалары, туох баар тутуулары, сирдэри-уоттары атыылыырын туһунан этиллэр. Ити этиллибити барытын 1200 солк. атыылыырын туһунан, онтон сыана түөрт гыммыт үһүн, эбэтэр 900 солк. босхо сиэртибэлиирин туһунан суруллар. (НГА РС(Я) ф.288, опись 1, дело л 1.)

       1915 сыл, муус устар ый 6 күнүгэр Таатта улууһун 12 нэһилиэгин кинээстэрэ, чаччыыналара мустан мунньахтаабыттар. Көрүллэр боппуруос:

1. I Игидэй нэһилиэгэр оскуоланы аһар туһунан.

       Мунньахха кыттыбыттар маннык нэһилиэктэр: Тыараһа, Алдан, Хайахсыт, I-Дьохсоҕон, II-Дьохсоҕон, III-Дьохсоҕон, IV-Дьохсоҕон, Дьүлэй, I Игидэй, II Игидэй, Күнээйи, Уус-Амма.

      Боппуруоһу Таатта 2 кылаастаах училищетын сэбиэдиссэйэ Матвей Матвеевич Сивцев туруорбут. Кини кинээстэри, чаччыыналары Саха уобалаһын норуодунай училищеларын инспекторын кулун тутар ый 8 күнүнээҕи 48/№-х уонна кулун тутар ый 26 күнүнээҕи 541 №-х 1915 сыллаах I Игидэй нэһилиэгэр 1 кылаастаах Министерскай училищены аһар туһунан сорудахтарын билиһиннэрэр уонна Михаил Оруоһун «Бэһэкээн» алааска баар, оттон Уйбаан Оруоһун «Көндүгэ» баар дьиэлэрин, уһаайбалары саҥа аһыллар оскуолаҕа биэрэллэрин туһунан иһитиннэрэр.

Мунньах боппуруоһу истэн уонна дьүүллээн баран 2 пууннаах уураах ылынар:

            1. Уйбаан Оруоһун Таатта улууһун I Иги­дэй нэһилиэгэр «Көндүгэ» баар дьиэтигэр 1 кылаастаах Министерскай училищены аһар туһунан Саха уобалаһын норуодунай учили­щелар инспектордарыгар хадатаайыстыба оҥорорго.

        2. Таатта улууһун управатын соруйарга: бу уурааҕы Тааттатааҕы 2 кылаастаах училище сэбиэдиссэйигэр тиэрдэригэр, оттон сэбиэдиссэй түмүк оҥорон уобаластааҕы училищелар инспектордарыгар түһэрэригэр (ф.288, опись 1, дело 604).

      Таатта улууһун кинээстэрин уонна чаччыыналарын приговордарыгар, уураахтарын иккис пуунугар олоҕуран Таатта улууһун 2 кылаастаах училищетын сэбиэдиссэйэ Матвей Матвеевич Сивцев 1915 сыл муус устар 11 күнүгэр Саха уобалаһын норуодунай училищеларын инспектордарыгар оскуола ханна аһылыннаҕына ордук буолуоҕун туһунан бэйэтин түмүгэр манныкгары тоһоҕолоон ыйар:

1. Таатта улууһун муус устарга ыытылдыбыт мунньаҕа оскуоланы Уйбаан Оруоһун дьиэтигэр аһарга;

2. Муус устар 10 чыыһылатыгар оҥоһуллубуг акт түмүгүнэн Уйбаан Оруоһун дьиэтэ училищены аһарга сөптөөҕө быһаарылынна, ол эрээри өрөмүөн оҥоһуллара наадалааҕа ыйылынна;

3. Көндүгэ аһыллар училище улуус үс нэһилиэгин оҕолорун хабан үөрэтэр кыахтаах. Ол эрээри ити миэстэ кэккэ итэҕэстээҕэ этиллэр:                    1) Ыраас иһэр уу ырааҕа;

                    2)Оскуола дьиэтин таһыгар чугаһынан дьиэ-уот, ыаллар суохтара;

                    3)Дьиэлэри өрөмүөннүүргэ 150 солк. наадата.

 

          Күбээдикинэн улахан суол ааһарын ыйан туран оскуоланы Күбээдикигэ аһарга бэйэтин этиитин суруйар.

      Ол да буоллар Оруоһуттар көрдөһүүлэринэн оскуола 1917 сыллаахха «Көнду» алааска Уйбаан Киргиэлэйэбис Оруоһун дьиэтигэр аһыллар. Ол эрээри олох хаамыыта М.М. Сивцев эппитэ олохтооҕун көрдөрбүтэ, ол курдук 1925 сыллаахха оскуола «Күбээдикигэ» аһыллыбыта даҕаны туоһулуур.

        Иван Григорьевич Оруоһун бэйэтэ туруорсуутунан уонна өйөбүлүнэн, Игидэйгэ аан бастаан аһыллыбыт оскуолаҕа бэйэтин Көндүгэ турар дьиэтин биэрэн, оҕолору үөрэттэрбитэ да, оччотооҕу өйүнэн-санаанан салайтаран сыаналыыр буоллахха, дьиҥ чахчы ис дууһаттан оҥоһуллубут үтүө быһыынан сыаналаныан эрэ сөп.

     1917 сыллаахха оскуола Игидэйгэ аһыллар буолбутугар Иван Григорьевич Оросин Көндугэ баар уһаайбатын, дьиэлэри-уоттары барытын оскуолаҕа анаан буор-босхо биэрбитин туһунан архыып докумуонугар суруллубут:

Об открытии Игидейского одноклассного училища

         1917 года октября 22 дня я, учитель Игидейского одноклассного училища И.А. Сивцев в . присутствии заведывающего Таттинским 2-х классным училищем М.М. Сивцева и Председателя Таттинской Волостной Земской Управы Р.Ф. Кулаковского принял от гражданина 1-го Игидейского наслега Таттинского улуса Ивана Григорьевича Оросина усадьбу со следующими пристройками: 1) школьное здание; 2) юрту для общежития; 3) 2 амбара; 4) навес; 5) некрытый погреб; 6) за­гоны для конного и рогатого скота; (дал, кыбыы, ат кыбыыта) причем Оросин отказывается от прав владения в окружности построек на 1 казенную десятину земли в пользу училища и обязуется не предъявлять в будущем никаких притязаний.

О чем для видимости записан в сей протокол.

Учитель Игидейского училища: И. Сивцев

Заведывающий Таттинским 2-х классным училищем М. Сивцев

Преседатель Таттинской Волостной Земельной Управы: Р. Кулаковский

При сем находились Помощник комиссара 1 Игидейского наслега Д.У. Кузьмин Иван Гр. Оросин

 

Комиссару по народному образованию Якутской области для сведения

23 октября 1917 года №5 Учитель И. Сивцев.

(ИГА ф. 288 и, оп.1, д.604, л 28)

        Уйбаан Григорьевич Оросин соччо уһуна суох олоҕун устатыгар, норуотугар өссө биир үтүө дьыаланы оҥорбуттаах эбит. Ол туһунан Саха сирин Киин архыыбыгар 288 фондаҕа, 1-кы илииһигэр 604 нүөмэрдээх дьыалаҕа хараллан сытар. Онно маннык суруллар:

«I Игидейский комиссариат Таттинского улуса Якутской области» округа.

1917 год 2 июля №7.

          Инспектору народных училищ I-го района Якутской области. В I Игидейском наслеге Таттинского улуса в местности «Кендю» в доме Ивана Григорьевича открыта народная школа М.Н.П и занятия начнутся в сентябре с\г, большинство учеников дети бедных родителей, которые не в состоянии без казенного пособия содержать своих детей, потому желательно открытие пансионата (интерната) при названной школе.

         Ввиду вышеизложенного просим открыть при школе пансион на 15 учеников, назначить учителя и выслать сумму на приобретение нужной мебели, а также ремонта, если таковая не выдана Ивану Григорьевичу Оросину.

         Причем прилагается список поступающих в школу детей, при этом дается знать, что желающих поступить в школу много, которые не внесены в список за отсутствием родителей.

Комиссар Вас. Егоров

Члены: Гавр. Лопатин, Д. Кузьмин, Аргунов Секретарь Р. Кулаковский

      1871 сыллаахха сэтинньи ый 15 күнүнээҕи Боотурускай улуус быыбарыгар кулубанан 27 саастаах Егор Васильевич Оросин талыллыбыт. Улууһун, төрөөбүт нэһилиэгин дьонун арыгыттан, хаартыттан онтон даҕаны атын куһаҕан быһыыттан-майгьптан тохтотор инниттэн, дьон олоҕо тупсарын туһугар туһаайан таһаарбыт маҥнайгы уураахтарыттан биирдэстэринэн чөл олоҕу түстүүр туһунан уураах буолар. (НГА РС (Я) ф 29 И, оп2, дело 953, л 149-150).

         Ити курдук баай Оруоһуттар Игидэйгэ оскуола аһылларыгар 1914 сыллаахтан туруорсубут, оскуола аһыллар буолбутугар 1917 с. уһаайбаларын, дьиэлэрин-уоттарын оскуолаҕа босхо биэрбит өҥөлөөх дьонунан буолаллар. Ону таһынан, саха дьонун куһаҕан кыыбаҕалартан (арыгыттан, хаартыттан о.д.а) босхолуур, үчүгэй олоххо сирдиир уураах таһаарбыт үтүөлээхтэр.

           Ол курдук ыаллар аҕалара бүтүн нэһилиэктэринэн, аҕа уустарынан бэйэлэрэ баҕа өттүлэринэн арыгынан эргиниини, итириктээһини, хаарты оонньооһуну утары охсуһуохпут диэн баппыыска биэрбиттэрэ. Итини тэҥэ суоллары оҥоһууну күүһүрдүөхпүт, балаҕантан хотону араарыахпыт диэн мэктиэлээбиттэр. Ол докумуону архыыптан булбуппутун дьон-сэргэ билиитигэр таһаарабыт. Доку- муоҥҥа илии баттаабыт дьон билиҥҥи сыдьааннара, хос-хос сиэннэрэ сүүһүнэн киһи баарынан сибээстээн, тыһыынчанан киһи кэлэр көлүөнэлэргэ кэлиэхтээхтэринэн икки нэһилиэк дьаһалын барытын киллэрдибит.

          Улуус үрдүнэн барбыт дьаһал докумуоннарыттан архыыпка ордубутунан көрдөххө, Дьүлэй нэһилиэгэ ыам ыйын 6 күнүгэр, оттон II-с Игидэй нэһилиэгин дьоно ыам ыйын 14 күнүгэр илии баттаабыттар. I-кы Игидэй нэһилиэгэ ыам ыйын 28 күнүгэр, онтон I-кы Хайахсыт нэһилиэгин аҕалара бэс ыйын 28 күнүгэр илии баттаабыттар. Онон бу улахан хамсааһын олохтоммута 130 сылын туоларыгар анаммыт докумуоннары хайдах баалларынан бэчээттиибит.

Подписка

         1872 года мая 28 дня, мы нижеподписавшиеся родоначальники и общественники I-го Игидейского наслега Батурусского улуса были на мирской сходке, где слушали предписание Батуруской Инородной Управы от 14 мая за №1360 основанием на предписания Головы Оросина от 13 мая за №6 дали сея подписку в том, мы обязываемся сами искоренять незаконную виноторговлю, равно и карточные игры и следить друг за другом в сих действиях и если кто откроет таковых доносить для предания суду, равно и за пьянствующими; 2. Дороги проселочные обязуемся исправить в надлежащем виде, на топкие места настилать настилы; по речкам устроить прочные мосты; 3. Хотон от юрт жилых отделить.

         За нарушение сей подписки подвергаем себя законному взысканию в чем и подписуемся: староста Иван Оросин, старшины: Нико­лай Дмитриев, Дмитрий Михайлов, Иван Аргунов. За неграмотностью родовичей Михаила Аргунова, Петра Николаева, Ксенофонта Захарова, Алексея Лопатина, Ивана Петухова, Филиппа Аргунова, Ивана Захарова, Дмитрия Христофорова, Григория Аргунова, Кузьмы Саввина, Григория Оросина, Афанасия Петрова, Григория Григорьева, Данила Тиринова, Ксенофонта Федорова, Ивана Иванова, Васи­лия Кузьмина, Василия Лопатина, Михаила Никифорова, Егора Иванова, Якова Иванова, Луки Михайлова, Андрея Егорова, Данилы Константинова, Сидора Платонова, Григория Романова, Егора Христофорова, Ивана Жулева, Николая Петрова, Константина Петрова, Ивана Алексеева, Андрея Васильева, Егора Матвеева, Петра Константинова, Саввы Тимофеева, Логина Иванова, Василия Михайлова, Михаила Михайлова, Якова Егорова, Петра Иванова, Михаила Кузьмина, Ивана Николаева, Логина Михайлова, Федота Петрова, Саввы Дмитриева, Тимофея Афанасьева, Ивана Герасимова, Якова Огонерова, Платона Оросина, Василия Иванова, Ивана Платонова, Алексея Алексеева, Ивана Алексеева, Якова Афанасьева. (НГА РС(Я), ф. 29и, оп.2, дело 953, л. 149).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Наверх